Wystawa Zachodniopomorskiej Kolei Dojazdowej
ul. Błonie 2
72-300 Gryfice
tel. (+48) 91 38 41 170
Zalążkiem gryfickiej ekspozycji kolei wąskotorowych był tabor wycofywany z eksploatacji w Pomorskich Kolejach Dojazdowych, głównie z Gryfic, Białogardu i Dobrej koło Nowogardu, ustawiany już od końca lat 70. obok dworca gryfickiego. Cztery parowozy i wagon towarowy z 1899 roku dały początek gryfickiemu skansenowi, który został uroczyście otwarty w Dniu Kolejarza, 8 września 1978 roku, na terenie przylegającym do lokomotywowni (dzisiejsze warsztaty Nadmorskiej Kolei Wąskotorowej Gminy Rewal). Ekspozycja ta, sukcesywnie uzupełniana o kolejne eksponaty, funkcjonowała w sumie 15 lat. Jej stan prawny był nie do końca określony – teoretycznie była własnością PKP, praktycznie zaś – Muzeum Kolejnictwa w Warszawie, które stanowiło własność PKP. Tak koło się zamykało.
Skansen powstał dzięki współpracy Pomorskiej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych (DOKP) w Szczecinie, władz Miasta i Gminy Gryfice, Wojska Polskiego oraz zaangażowaniu miejscowej społeczności. Inicjatorem przedsięwzięcia i pierwszym kierownikiem skansenu był Zdzisław Kopera, emerytowany pracownik PKP, długoletni naczelnik stacji Szczecin Port Centralny i naczelnik Zarządu Kolei Dojazdowych Pomorskiej DOKP w Szczecinie.
W latach 1987–1993 na podmokłej łące obok magazynów kolejowych został utwardzony plac, na którym położono tory, zbudowano perony, przeniesiono też czynną jeszcze obrotnicę. Z zestawu połączonych ze sobą aluminiowych baraków powstał – w zamierzeniu tymczasowy – budynek wystawowy. Prace finansowane były głównie z funduszy Pomorskiej DOKP. Część z nich została wykonana w ramach tzw. czynów społecznych, m.in. doprowadzenie prądu elektrycznego, melioracja gruntów, a nawet projekt (autorstwa pracowników Biura Projektów Kolejowych w Szczecinie).
W 1993 roku skansen został formalnie przekształcony w Stałą Wystawę Pomorskich Kolei Wąskotorowych, będącą oddziałem Muzeum Kolejnictwa w Warszawie. Od tego czasu prezentowane są dwie stałe ekspozycje: Koleje wąskotorowe i regionalne Pomorza Zachodniego 1894–1945 i Koleje dojazdowe Pomorza Zachodniego od 1945 roku. W dwóch salach, na 40 planszach przedstawiona została bogato ilustrowana historia kolei, ze szczególnym uwzględnieniem całego regionu Pomorza Zachodniego. Uzupełnieniem tych prezentacji były modele lokomotyw, wagonów i urządzeń kolejowych, wykonane przez oddział Muzeum Kolejnictwa w Jeleniej Górze – zabrane do Warszawy 25 marca 2010 roku.
1 kwietnia 2010 roku obecna Wystawa Nadmorskiej Kolei Wąskotorowej w Gryficach, jako część Oddziału Morskiego, weszła w strukturę Muzeum Narodowego w Szczecinie. Przy peronach stoi kilkanaście parowozów i wagonów motorowych oraz kilkadziesiąt wagonów pasażerskich, towarowych i specjalistycznych, oglądać można także urządzenia do obrządzania i naprawy wagonów, obrotnicę, urządzenia sygnalizacyjne itp. Zgromadzone obiekty są nierozerwalnie związane z Pomorzem Zachodnim i mają unikatowy charakter, gdyż rozstaw torów wynosił tu 1000 mm, podczas gdy na innych kolejach wąskotorowych standardem było 750 mm. Ich historia w znacznej części sięga początków ubiegłego wieku. Niektóre przeżyły dwie wojny światowe oraz dwie rewolucje, przemiany napędu parowego na spalinowy i elektryczny oraz likwidację kolei dojazdowych. Stanowią więc „skamieliny” materialnej kultury człowieka, nieodłączny element gospodarczego rozwoju regionu. Ich wartość jest podwójna: po pierwsze, dziś są już nieliczne (eksponujemy prawie wszystko, co pozostało z taboru obsługującego dawniej 594 km linii); po drugie, niektóre z nich, jak dinozaury u Spielberga, mogą ożyć.
