Stowarzyszenie Muzeów Sztuki Inżynieryjnej oraz Gmina Rewal były organizatorem I Konferencji muzeów i operatorów tras kolei wąskotorowych, która odbyła się w dniach 13-14 maja 2024r. w Pogorzelicy w ramach XXI Forum Dziedzictwa Sztuki Inżynieryjnej. Wydarzenie wsparły Związek Powiatów Polskich oraz Nadleśnictwo Gryfice. Partnerami konferencji były Narodowe Muzeum Techniki w Warszawie, Nadmorska Kolej Wąskotorowa, IG Preßnitztalbahn e.V., Museumsbahn Steinbach – Jöhstadt, Interessengemeinschaft Preßnitztalbahn e. V. oraz Muzeum Rybołówstwa Morskiego w Niechorzu.

Forum Dziedzictwa Sztuki Inżynieryjnej to otwarta platforma współpracy, którą  tworzą muzea, instytucje kultury, organizacje społeczne i inne podmioty programowo zajmujące się dziedzictwem technicznym i poprzemysłowym, zorganizowane w formie sieci w celu wypracowania i wdrożenia doktryny dziedzictwa sztuki inżynieryjnej, jego ochrony, zarządzania i promocji.

Forum to miejsce współpracy muzeów z administracją publiczną, instytucjami kultury i nauki, centrami nauki, samorządami zawodowymi, organizacjami obywatelskimi i osobami fizycznymi, zainteresowanymi ustanowieniem w Polsce nowoczesnego i skutecznego systemu ochrony i opieki nad zabytkami oraz kształtowania kultury pamięci dotyczącej dziedzictwa sztuki inżynieryjnej.

Podstawową formą działalności Forum są konferencje, poświęcone konkretnej problematyce związanej z dziedzictwem sztuki inżynieryjnej oraz gromadzeniu wiedzy ww. zakresie. Do tej pory odbyło się dwadzieścia edycji Forum w różnych miejscach naszego kraju. Organizatorom zależy na podejmowaniu i promowaniu inicjatyw w zakresie upowszechniania wiedzy o dziedzictwie technicznym, poszerzaniu sieci współpracy instytucji działających na rzecz ochrony i popularyzacji dziedzictwa techniki.

W wydarzeniu wzięło udział ponad 40 osób z całej Polski. Obrady otworzyli organizatorzy – prof. Michał Woźniak prezes Stowarzyszenia Muzeów Sztuki Inżynieryjnej oraz Konstanty Tomasz Oświęcimski – Wójt Gminy Rewal. Powitania oraz życzenia dla uczestników przekazali również wicewojewoda zachodniopomorski Bartosz Brożyński, Starosta gryficki Ryszard Chmielowicz oraz gospodarz Ośrodka Szkoleniowo-Wypoczynkowego „Bażyna” Lasów Państwowych w Pogorzelicy Paweł Gzyl – nadleśniczy Nadleśnictwa Gryfice.

Muzea o profilu kolejowym stanowią platformę spotkań nie tylko dla szeroko rozumianej publiczności, ale przed wszystkim dla licznej grupy miłośników kolei – modelarzy, hobbystów i pasjonatów skupionych w licznych stowarzyszeniach.

Przez dwa dni konferencji wysłuchaliśmy referatów praktyków zajmujących się ochroną dziedzictwa techniki. Odbyły się debaty nad problematyką ochrony zabytków kolejowych, rozwoju muzeów historycznych o profilu kolejowym oraz ich miejsca w strategiach promocji miast i regionów.

Referat otwierający pt. Negatywne i pozytywne przykłady rewitalizacji kolei wąskotorowej w Polsce po 1989r. wygłosił dr hab. prof. PAN Zbigniew Tucholski, jeden z najwybitniejszych w Polsce znawców problematyki kolejowej.

Robert Kola z Narodowego Instytutu Dziedzictwa przybliżył Pionierską inicjatywę ochrony konserwatorskiej kolei wąskotorowej cukrowni Ostrowite. Dobre praktyki w muzealnictwie kolejowym przedstawił dyrektor Muzeum Historycznego w Ełku dr Rafał Żytyniec – Kolej na muzeum. Rewitalizacja i zagospodarowanie Ełckiej Kolei Wąskotorowej na potrzeby Muzeum Historycznego w Ełku. Andrzej Kisiel ze Stowarzyszenia Koszalińska Kolej Wąskotorowa zrelacjonował działania społeczników ratujących dziedzictwo kolei wąskotorowej Koszalinie.

Robert Michalak, popularyzator historii kolei wygłosił referat pt. Gryficka kolej dojazdowa jako element rozwoju gospodarczego Pomorza Zachodniego zaś Janusz Cetera zreferował działalność spółki – Nadmorska Kolej Wąskotorowa jako markowy produkt turystyczny województwa zachodniopomorskiego.

Podsumowaniem pierwszego dnia konferencji był wykład pełnomocnika wójta Gminy Rewal ds. dziedzictwa kulturowego Pawła Pawłowskiego pt. Nadmorska Kolej Wąskotorowa w krajobrazie kulturowym Wybrzeża Rewalskiego.

O potrzebie podobnych spotkań przekonaliśmy się podczas ożywionych dyskusji jakie towarzyszyły konferencji. Odpowiedzią na zainteresowanie dla coraz prężniej funkcjonującej grupy muzeów kolejowych może być stworzenie struktury rzecznictwa i monitoringu sytuacji całej branży działającej wokół upowszechniania i promocji dróg żelaznych. Spotkanie miało zwrócić uwagę na  potrzebę poprawy warunków działania organizatorów i twórców prywatnych, społecznych muzeów, kolekcji czy galerii kolejowych.

W drugim dniu konferencji organizatorzy zaplanowali podróż studyjną, którą prowadził Paweł Pawłowski. Otworzył ją wyjazd do Trzebiatowa szlakiem infrastruktury kolejowej. Uczestnicy z zainteresowaniem obejrzeli m.in. most konstrukcji systemu Franz’a Visintini w Nowielicach oraz dworce na szlaku podróży.

Dzięki życzliwości dyrekcji Muzeum Narodowego w Szczecinie mieliśmy sposobność zwiedzić wystawę Zachodniopomorskich Kolei Wąskotorowych w Gryficach, po której oprowadzał Jerzy Baranowski, przybliżając historię powstania Muzeum kolejowego w Gryficach. W rolę przewodnika na trasie podróży, żywo włączył się również prof. Zbigniew Tucholski.

Po zapoznaniu się z historią gryfickiego węzła kolejowego uczestnicy konferencji przejechali do Karnic gdzie omówiono skrzyżowanie trasy kolei wąskotorowej ze zlikwidowaną linią kolejową nr  407. wiodącą z Kamienia Pomorskiego do Trzebiatowa.

Zwieńczeniem wyjazdu studyjnego był przejazd wagonem motorowym Nadmorskiej Kolei Wąskotorowej z Karnic do Pogorzelicy. W trakcie przejazdu omówiono kluczowe obiekty turystyczne  położone na trasie.

Zasadniczym celem spotkania w Gminie Rewal jest konsolidacja środowiska muzealników i pasjonatów kolei w Polsce oraz tworzenie formuły współpracy pozwalającej na wspólne rozwiązywanie problemów i rozwijanie muzealniczych działalności.

Była to pierwsza edycja konferencji, którą rewalski samorząd zorganizował w oparciu o doświadczenia dot. przejęcia i uratowania przed zniszczeniem jednej z historycznych linii Gryfickiej Kolei Dojazdowej.  Inwestycja jaką była rewitalizacja linii kolejowej oraz dworców doprowadziła do wygenerowania ogromnego zainteresowania dla dziedzictwa techniki w Gminie Rewal co przekłada się na 160 tys. frekwencji w ramach przewozów pasażerskich przez powołaną w 2015 r. spółkę Nadmorska Kolej Wąskotorowa.

Konferencja miała zasięg ogólnopolski i była adresowana  do szerokiego środowiska osób związanych z muzealnictwem kolejowym ze szczególnym uwzględnieniem tras wąskotorowych, edukacją historyczną i upowszechnianiem dziedzictwa architektury i techniki kolejowej. Wzięli w niej również udział przedstawiciele IG Preßnitztalbahn e.V., Museumsbahn Steinbach z wystąpieniem pt. Rugijska Kolej Wąskotorowa gotowa na przyszłość. 

Tematem wiodącym tegorocznej konferencji Kolej w krajobrazie kulturowym, była szeroko pojęta problematyka nowych perspektyw w muzealnictwie, związanych z gromadzeniem, ochroną i upowszechnianiem zbiorów. Zamierzeniem organizatorów było zwrócenie uwagi na perspektywy dla dziedzictwa przeszłości w zakresie ich ochrony i udostępniania.

Celem konferencji była integracja środowiska muzealników kolejowych oraz operatorów tras kolei wąskotorowych w Polsce, upowszechnianie dziedzictwa techniki, wymiana doświadczeń pomiędzy muzeami państwowymi, samorządowymi i prywatnymi – społecznymi, profesjonalizacja środowiska muzealników oraz prezentacja dobrych praktyk w muzealnictwie.

Wójt Gminy Rewal Konstanty Tomasz Oświęcimski zapowiedział kontynuację spotkań miłośników kolei w ramach Konferencji muzeów i operatorów tras kolei wąskotorowych. Już dzisiaj zapraszamy do współpracy i udziału w kolejowej konferencji w przyszłym roku.

Jednocześnie pragniemy podziękować wszystkim partnerom, prelegentom i współorganizatorom spotkania.