Niechorze – niewielka osada rybacka na wybrzeżu ma swoje miejsce w historii podbojów kosmicznych. Brzmi to fantastycznie, ale warto zapoznać się z faktami, które jednoznacznie sytuują Niechorze, jako jedno z pierwszych miejsc, gdzie w końcu lat dwudziestych XX wieku, odbywały się w ówczesnych Niemczech testy rakiet, które później stały się podstawą do opracowania przez Niemcy i USA programów kosmicznych.
Spośród siedmiu branych pod uwagę miejsc do realizacji testów z prototypami rakiet, prof. Hermann Oberth, nazywany wielokrotnie „pionierem pionierów”, wytypował nadbałtyckie kąpielisko Ostseebad Horst (Niechorze) na teren najbardziej odpowiedni.
Wśród rozważanych lokalizacji znalazły się m.in. wyspa Greifswalder Oie, Lontzke Düne – Wydma Łącka koło Łeby, oraz poligon Reinickendorf pod Berlinem.) Zapewne na podjęcie przez niego tak ważnej decyzji przeważyło usytuowanie preferowanego obszaru przy 21-metrowym klifie, funkcjonowanie nieopodal 45-metrowej latarni morskiej jako odrębnej budowli pozwalającej na ewentualne śledzenie lotu obiektów. To właśnie w 1930 roku prof. Hermann Oberth z jej wnętrza obserwował przebieg prób z rakietami na paliwo płynne. Na decyzję wpłynęła również stosunkowo niewielka liczba stałych mieszkańców (w 1925 roku było ich tylko 640, później w 1939 roku 800-805), która pozwalała zachować – ukryć ważniejsze tajemnice. Nieprzypadkowo pojawia się informacja mówiąca o dwustu uczniach, inspektorach oraz funkcjonariuszach z Polizeischule Treptow/Rega – Szkoły Policji w Trzebiatowie, którzy mieli zapewnić dodatkową ochronę stanowiska testowego rakiet w Horst.
Prof. Hermann Oberth, oprócz grafiku pobytów w Horst zaplanowanych z odpowiednim wyprzedzeniem, niekiedy także dojeżdżał na miejsce eksperymentów z Berlina. Z kolei pod nieobecność prof. Hermanna Obertha, jego przedstawicielem a zarazem pełnomocnikiem w Horst był prof. Albert Sander z Berlina, który m.in. nadzorował wykonanie budowy schronu (wiaty osłonowej dla widzów) czy umiejscowienie platformy startowej.
Początków zainteresowania miejscowością Horst należy też upatrywać w kontrakcie zawartym 7 lipca 1929 roku przez prof. Hermanna Obertha z firmą UFA Film Company.
Ten wybitny naukowiec został również doradcą technicznym reżysera Fritza Langa i zobowiązał się skonstruować tzw. rakietę reklamową, która miała być gotowa do 15 października 1929 roku na berlińską premierę filmu fantastycznego pt. „Kobieta na Księżycu” („Frau im Mond”). Dlatego pierwsze prace w Horst rozpoczęły się już po zakończonym sezonie wakacyjnym 1929 roku.
W dniu 3 października 1929 roku prof. Hermann Oberth wystąpił do Ministerstwa Rzeszy z prośbą o pozwolenie na wystrzelenie rakiety testowej (tzw. benzynowej) na wybrzeżu Morza Bałtyckiego pomiędzy Horst a Schleffin (Śliwinem ) w dniach 10 – 20 października 1929 roku. Właściwie zezwolenie takie zostało wydane przez ówczesne gryfickie władze powiatowe podlegające bezpośrednio rejencji szczecińskiej (Kreis Greifenberg in Pommern). Rakieta miała zostać wystrzelona na niewielkiej polanie (naturalnie oddzielonej sosnowym lasem chroniącym przed „niespodziankami” ze strony ewentualnych niepożądanych intruzów) usytuowanej około 800 metrów na zachód od latarni morskiej. Ówczesna prasa wymownie nazwała to wydarzenie pierwszym wystrzałem rakiety w XX wieku, co czyniło z Horst najsłynniejszy kurort nadmorski na Pomorzu Wschodnim oraz jedno z najważniejszych miejsc na mapie pierwotnych badań prowadzonych w dziedzinie lotów kosmicznych.
Na wysokości miejsca (wybranego punktu) startu rakiety wzdłuż wybrzeża miały pływać statki utrzymujące stały kontakt z lądem. Generalnie w okresie od października do grudnia 1929 roku przeprowadzono szereg prób: 19 października, 29 października, 22 listopada (wtedy w międzyczasie prof. Hermann Oberth wystrzelił swój model samolotu bezogonowego z dołączonymi dwoma silnikami rakietowymi), 24 listopada, 25 listopada (próbowano wystrzelić dwie rakiety), 28 listopada, 4 grudnia (wystrzelenie małej próbnej rakiety), 24 grudnia (wystrzelenie większej rakiety). Jednak trzeba zaznaczyć, że nie wszystkie zakończyły się pomyślnie, głównie z powodu panującej jesienią pochmurnej, sztormowej a niekiedy burzowej pogody, występujących mgieł, eksplozji testowanych rakiet w wyniku przeprowadzanych eksperymentów z napędem paliwowym tj. benzyną i ciekłym powietrzem oraz testowaniem otwierania spadochronu). Kolejne rakiety wystrzelono na początku czerwca 1930 roku i najprawdopodobniej 23 lipca 1930 roku.
W 1932 roku film Fritza Langa został skonfiskowany przez władze niemieckie. Od tego czasu prace nad różnymi rodzajami broni rakietowej zostały utajnione, konieczne stało się narzucenie całkowitej tajemnicy, aby zaskoczyć technologicznie inne mocarstwa a nadzór nad nimi przejęło wojsko.
W imieniu Ministerstwa Obrony Rzeszy występował oraz pełnił wszelki nadzór nad nimi, kierownik badań rakietowych generał Karl Becker, który był zdecydowanym zwolennikiem rozwoju tej broni. Po jego śmierci w 1940 roku – funkcje te przejął jego dawny podwładny, generał Walter Dornberger, późniejszy kierownik Ośrodka Peenemünde Wschód – program V-2 i od września 1942 roku koordynator programu V-1.
W zespole badawczym prof. Hermanna Obertha (w dużo późniejszym okresie – od września 1941 roku przebywał on w Peenemünde, gdzie używał pseudonimu Fritz Hann) znaleźli się również inni pionierzy niemieckiej a zarazem światowej techniki rakietowej, którzy przebywali w Horst. Byli nimi przede wszystkim: Wernher von Braun (najpierw jako 17 lub 18-letni uczeń-pasjonat, od zawsze wpatrzony w swojego mentora oraz przewodnika, o którym wyrażał się z szacunkiem i wdzięcznością; potem kierownik Ośrodka Peenemünde Zachód – program V-1), Rudolf Nebel (dyplomowany inżynier i konstruktor rakiet, nieodłączny asystent profesora), Klaus Riedel (inżynier-mechanik, właściciel pierwszego niemieckiego patentu na silnik z napędem odrzutowym zasilany paliwem ciekłym), Johannes Winkler (wybitny inżynier, który w 1930 roku testował w Horst także rakiety według swoich projektów).
Najprawdopodobniej również po 1942 roku w Horst obserwowano próbne przeloty rakiet V-1 (na wstępnym etapie ich rozwoju) z Wojskowego Instytutu Badawczego w Peenemünde wzdłuż wybrzeża Morza Bałtyckiego (Ostsee). Według wspomnień Ireny Leśniewskiej-Matzner z okresu II wojny światowej (w kwietniu 1941 roku jako 15-letnia dziewczyna została deportowana z Łodzi; następnie do końca wojny przebywała w Horst i w Rewalu – wtedy Rewahl, gdzie wykonywała prace kelnerki i pokojówki). Zapamiętała pewnego oficera niemieckiego, który w 1942 roku nadzorował jakieś ważne czynności (przypuszczalnie związane z rakietami). Również z opisu innych osób (np. pracownicy przymusowej z Radomia przebywającej w Rewalu) wynikało, że mógł to być Wernher von Braun (w 1943 roku był w randze Sturmbannführera SS, czyli majora; warto tutaj wspomnieć, że Peenemünde zbombardowano 17/18 sierpnia 1943 roku). W 1943 roku w Rewalu pojawiali się: generał Walter Dornberger, prof. Hermann Oberth oraz inni konstruktorzy rakietowi (istnieje uprawdopodobnione przypuszczenie, że ich wizyty miały związek z testowaniem naprowadzanych radiowo rakiet ziemia-powietrze „Henschel Hs 117 Schmetterling”). Warto dodać, iż zbiornik sprężonego powietrza bomby latającej V-1/Fieseler Fi 103 wyłowiony został przez kołobrzeskich rybaków Jerzego Gonczaronka i Romana Wnuka w odległości około 18 km na północ od Niechorza. Następnie w styczniu 1992 roku przekazany do Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu, gdzie był prezentowany na wystawie stałej a od 2021 roku na nowej wystawie pt. „Archeologia lotnictwa”. Innym przedmiotem jest drewniana półkula przykrywająca kompas, oddana do Muzeum jeszcze w 1973 roku.
Przepowiednia miejscowej starej kobiety, zacytowanej przez prasę w 1929 roku, że „(…) w przyszłości ludzie udadzą się z Horst na sąsiednią planetę Księżyc” ziściła się. Można śmiało powiedzieć, iż z niewielkiej wioski rybackiej na podbój kosmosu wyruszyli pionierzy podróży kosmicznych (zwłaszcza Wernher von Braun, prof. Hermann Oberth, Rudolf Nebel), którzy po 1945 roku zbudowali amerykański program lotów kosmicznych – 20 lipca 1969 roku odbył się lot rakiety „Saturn V” w ramach misji „Apollo 11”. Tak więc marzenie o lotach kosmicznych poniekąd zmaterializowało się już w Niechorzu.
Opracował : Dariusz Bienek
Ważniejsza bibliografia:
1) „Annener Zeitung: verbunden mit der Annener Volkszeitung: Anzeigenblatt für Witten Annen und die Stadtteile Rüdinghausen, Stockum und Düren”, 17.04.1930,
2) „Bergische Wacht”, 07.11.1929,
3) „Bochumer Anzeiger und General-Anzeiger”, 02.10.1929,
4) „Bochumer Anzeiger und General-Anzeiger”, 29.04.1930,
5) „Borowicz W. – „O możliwości komunikacji międzyplanetarnej”, (dokończenie), w: „Czasopismo Techniczne”, Rocznik XLVIII, Lwów, nr 3, z 10.02.1930,
6) „Breisgauer Nachrichten”, Jg 64, nr 252, 28.10.1929,
7) „Bürener Zeitung”, 02.11.1929,
8) „Die Glocke”, 26.04.1930,
9) „Die Woche. Moderne Illustrierte Zeitschrift”, 1930,
10) „Der Ansporn”, Jg 1929, Heft 24, 20.12.1929, s. 1525,
11) „Deutsche Allgemeine Zeitung”, 03.11.1929,
12) „Deutsche Allgemeine Zeitung”, Jg 68, nr 547, 25.11.1929,
13) „Dortmunder Zeitung”, 01.11.1929,
14) „Dresdner Nachrichten”, nr 506, 27.10.1929,
15) „Drwęca”, Nowe miasto – Pomorze, Rocznik IX, nr 144, 07.12.1929,
16) „Flugsport”, Jg XXI, nr 22, 30.10.1929, s. 429,
17) „General Anzeiger”, 03.12.1929,
18) „Hörder Volksblatt”, 03.05.1930,
19) Hans Schulz-Vanselow, „Stadt Treptow an der Rega. Land und Menschen“, Bonn, 1979,s. 158,
20) „Lübecker Volksbote: Tageszeitung für das arbeitende Volk”. Jg 36, nr 277, 27.11.1929,
21) „Mariborer Zeitung”, nr 1, 01.01.1930,
22) „Morgen Zeitung”, 03.11.1929, s. 3,
23) „Popular Science”, October 1930, s. 25,
24) „Rhein- und Ruhrzeitung: Tageszeitung für das niederrheinische Industriegebiet und den linken Niederrhein: das Blatt der westdeutschen Binnenschiffahrt”, 15.12.1929,
25) „Schwäbischer Merkur; Untertitel: mit Schwäbischer Kronik und Handelszeitung: Süddeutsche Zeitung”. 27.04.1930,
26) „Stuttgarter neues Tagblatt: südwestdeutsche Handels- und Wirtschafts-Zeitung”, 26.10.1929,
27) „The New York Times”, 23.11.1929,
28) „The New York Times”, 09.02.1930,
29) „Weisseritz Zeitung”, 29.10.1929,
30) „Solinger Tageblatt: die Nachmittagszeitung der Klingenstadt: aelteste Tageszeitung im Stadtkreis Solingen”, 01.11.1929,
31) „Westfälischer Merkur”, 03.11.1929,
32) „Wspomnienia Ireny Leśniewskiej – Matzner z okresu pracy przymusowej na rzecz III Rzeszy w czasie drugiej wojny światowej”. Sygnatura: 65/1004/0/1.2/86. Data: 2012. Archiwum Państwowe w Szczecinie. Zespół: zbiór relacji i wspomnień.
