Historia Gminy Rewal, która w tym roku kończy równe 50. związana jest także z ważną kartą dotyczącą ochrony naszej granicy powietrznej. Otóż na zachód od miejscowości Pobierowo, w kierunku Łukęcina, w sosnowym lesie w 1974 r. powstał 71. Dywizjon Ogniowy Artylerii Rakietowej Obrony Powietrznej Kraju otrzymując numer 4126. Jego budowa jest związana z trzecim etapem rozbudowy 26. Brygady Rakietowej Obrony Powietrznej z siedzibą w Gryficach.
Dywizjon rakietowy w Pobierowie działał w ramach Wojsk Obrony Powietrznej Kraju. Powstał wskutek doświadczeń wojny w Wietnamie, a szczególnie konfliktów Arabsko – Izraelskich. Dywizjon był wyposażony w rakiety na paliwo stałe S-125M „Newa” do zwalczania celów na średnich, małych i skrajnie małych wysokościach, a w wyjątkowych przypadkach do rażenia celów naziemnych i nawodnych. Tego typu nisko lecące cele są trudne do zwalczania ze względów na dużą prędkość kątową poruszających się obiektów. Cele mogły być zwalczane od 75 -100 m w górę. Zasięg wynosił 25 do 30 km. Zasięg rakiet będących na wyposażeniu 71. dywizjonu rakietowego nie był duży, ale były to rakiety precyzyjne.
Cały teren jednostki podzielony był na trzy strefy.
1. Strefę ogólną – w której znajdowały się m.in. koszary, sztab i stołówka
2. Strefę ogniową – z czterema stanowiskami wyrzutni rakietowych na czterobelkowych podstawach oraz stacjami radarowymi RSWP oraz SNR
3. Strefę techniczną – gdzie znajdowały się m.in. rakietowe materiały pędne, samochody transportowo załadowcze STZ
Wejście do stref było starannie pilnowane. Cały teren był ogrodzony a dodatkowo strefa bojowa była otoczona siatką z urządzeniami wykrywania niepowołanego wejścia UST-1.
W nocy i w trudnych warunkach pogodowych obok patroli osobowych wartę pełniły również psy wartownicze, specjalnie szkolone do tej służby.
W skład organizacji dywizjonu wchodziły :
• Dowództwo
• Sztab
• Podziały:
1. bateria radiotechniczna – wykrywanie celów i naprowadzanie rakiet
2. bateria startowa – bezpośrednia obsługa wyrzutni rakietowych
3. pluton techniczny – rakiety przywiezione w elementach –
pluton urządzał potok technologiczny:
montaż + zbrojenie rakiet i ładowanie sprężonego powietrza
– dowóz rakiet na wyrzutnie
4. pluton ochronny
5. pluton łącznościowy
6. pluton transportowo – gospodarczy
W zależności od okresu w dywizjonie służyło – sprzęt był obsługiwany przez:
• 100-130 żołnierzy służby zasadniczej
• 40-60 żołnierzy zawodowych (kadra)
• 10-25 pracowników cywilnych ( np. kantyna, kuchnia, księgowość)
Pod koniec trwania jednostki zmniejszano liczbę żołnierzy służby zasadniczej. Większość żołnierzy służby zasadniczej była szkolona w Bemowie Piskim. Zaś kadra oficerska w Jeleniej Górze ( Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Radiotechnicznych) i w Koszalinie (Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Obrony Przeciwlotniczej).
71. Dywizjon Ogniowy Artylerii Rakietowej OPK w Pobierowie był jednostką przeznaczoną typowo do obrony powietrznej strefy nadmorskiej, którą wykonywała razem z innymi jednostkami ( na lewo i na prawo od niej) oraz lotnictwem myśliwskim i wojskami radiotechnicznymi.
Najważniejszymi elementami w jednostce oprócz wyrzutni rakiet były stacje radarowe:
– RSWP – Radiolokacyjna Stacja Wstępnego Poszukiwania „Laura” – śledzenie celu, który mogła wykrywać z odległości do 400 km
– SNR – Stacja Naprowadzania Rakiet. To właśnie tu w Pobierowie znajdowało się jedyne na polskim wybrzeżu stanowisko z podnoszącą SNR windą. Było to podyktowane względami bezpieczeństwa i maskowaniem. Stacja naprowadzania rakiet, która precyzyjnie nakierowywała na cel. Położona była nad podziemnym stanowiskiem dowodzenia.
W schronach było także miejsce dla obsług baterii startowej dywizjonu. Na dachu schronu zwyczajowo budowano punkty obserwacji wzrokowej zawierający przeciwlotniczy karabin maszynowy i aparaturę do analizy skażeń biologicznych, chemicznych i promieniotwórczych.
Skład PZR S-125M Newa:
• stacja naprowadzania rakiet SNR-125 M:
• UNW – kolumna antenowa;
• UNK – kabina dowodzenia i naprowadzania (z KARAT-2 – systemem naprowadzania TV do 15 km przy dobrej pogodzie (od 1970 roku));
• PRM – kabina z zapasowymi częściami zamiennymi do UNW i UNK;
• 5F20 (5F24) – kabina sprzężenia i łączności z systemami automatycznego naprowadzania na cel;
• AKKORD – kabina symulacji nalotów do szkolenia obsług z pracy bojowej na przyczepie OdAZ-828 (opcjonalnie);
• radiolokacyjna stacja wstępnego poszukiwania (P-18 lub stacja produkowana w Warszawskich Zakładach Radiowych RAWAR Jawor-M).
• zespół zasilania:
• UNS -kabina rozdziału źródła zasilania (elektrownia polowa / sieć przemysłowa);
• ESD-200 -elektrownia polowa.
• bateria startowa:
• 5P73 -wyrzutnie rakiet – 4 szt.
• PR-14M -samochody transportowo-załadowcze rakiet – 8 szt.
• pluton obsługi technicznej rakiet:
• 5W27 -rakiety
• UKS-400 -stacja sprężania powietrza.
• ŻSH-6 -dźwig samojezdny
• 5K21 -KIPS stacja kontrolno-pomiarowa rakiet (opcjonalnie)
• RSWP – Radiolokacyjna Stacja Wstępnego Poszukiwania „Laura”
• wykrywane w odległości do 400 km (odległość – śledzenie celu)
• SNR – Stacja Naprowadzania Rakiet, chowana i podnoszona windą precyzyjnie nakierowywała na cel
W dywizjonie były cztery obwałowane, ziemne stanowiska wyrzutni rakiet. Każda z wyrzutni była zaopatrzona w cztery belki startowe. Razem w dywizjonie było 16 rakiet w gotowości bojowej na stanowiskach. Reszta była ukryta w pobliskich schronach na samochodach transportowo załadowczych oraz w magazynach podręcznych. Część rakiet mogła być przechowywana w tzw. tarach, czyli metalowo kompozytowych pojemnikach, w których rakiety były one dostarczane od producenta. Każda z wyrzutni była połączona okablowaniem ze stacją naprowadzania rakiet i stanowiskami operatorów.
Na terenie jednostki w Pobierowie znajdowały się również garaże dla pojazdów obsługi , półotwarte schrony dla STZ oraz schrony przeciwlotnicze dla obsługi dywizjonu. Funkcjonował również Rezerwowy Pluton Osłony Przeciwlotniczej wyposażony w przeciwlotnicze podwójnie sprzężone karabiny maszynowe – 14,5 mm, oraz naręczne, zestawy przeciwlotnicze Strzała 2M.
Jednostka działała w ramach 26. Brygady Rakietowej Obrony Powietrznej z siedzibą w Gryficach. Dywizjony rakietowe znajdujące się w pobliżu pokrywały się promieniem ogniowym. Kołczewo – Pobierowo – Mrzeżyno, Stargard – Gryfino – Dobra Szczecińska itd.
Teren jednostki w Pobierowie był restrykcyjnie strzeżony. Nigdy nie wpuszczano osób postronnych. Co może być interesujące, codziennie odbywała się odprawa służb i zaprzysiężenie: „Służba na straży granic powietrznych PRL!”
Jednostka była maskowana z powietrza i z zewnątrz. Obowiązywała silna tajemnica wojskowa i osłona kontrwywiadowcza. 71. Dywizjon pełnił dyżury bojowe po 3 tygodnie lub 2 tygodnie. Na strefie ogniowej przebywała wówczas stale, specjalna grupa bojowa. W przypadku sygnału : Alarm bojowy! Gotowość do odpaleniu pocisku wynosiła 3 min. Ogień można było prowadzić pojedynczo lub seriami. W gotowości były również ukryte w schronach STZ – samochody transportowo – załadowcze z rakietami, które można było w każdej chwili dostarczyć na stanowisko ogniowe.
Dywizjony rakietowe obrony powietrznej rozmieszczone były wzdłuż wybrzeża w odległości co 20-30 km. Głownie były na wyposażeniu rakiety przeciwlotnicze typu S-75M Wołchow, a pomiędzy nimi S-125 Newa.
Co 2-3 lata jednostki tego typu jeździły na próbne strzelania na poligon do ZSRR, na pustynię Kara-kum do miejscowości Aszułuk (Astrachańska Obłast nad Morzem Kaspijskim) – 2500 km w jedną stronę, pociągiem.
71. Dywizjon Ogniowy Artylerii Rakietowej OPK w Pobierowie powstał w ramach trzeciego etapu tworzenia 26. Brygady Rakietowej Obrony Powietrznej w latach 1973 – 1974. W tym okresie ugrupowanie bojowe brygady powiększyło się o kolejne dywizjony rakietowe uzbrojone w przeciwlotnicze zestawy rakietowe typu S-125M Newa
• 66 Dywizjon Rakietowy Obrony Powietrznej (Wicko Morskie) (Naćmierz),
• 67 Dywizjon Rakietowy Obrony Powietrznej (Unieście),
• 70 Dywizjon Rakietowy Obrony Powietrznej (Łunowo),
•71 Dywizjon Rakietowy Obrony Powietrznej (Pobierowo).
Były one rozmieszczane — tak jak poprzednie — wzdłuż wybrzeża morskiego, naprzemiennie z zestawami S75M, rozciągając ugrupowanie bojowe prawie do Ustki, gdzie sąsiadowało z Jednostkami 4. Brygady OPK z Gdyni. Zasięgi rażenia rakiet z sąsiadujących dywizjonów zachodziły (w pewnym stopniu) na siebie. Nowo powstałe dywizjony wraz z istniejącymi wzięły udział w strzelaniach bojowych na poligonie w Kazachstanie.
Proces wyjazdu na poligon w ZSRR skończyła brygada w sierpniu 1989 roku. W wolnej Polsce strzelania odbywały się na krajowym poligonie w Wicku Morskim. Bilans strzelań był imponujący. Brygada wyjeżdżała na poligon szesnastokrotnie, wystrzeliła 90 rakiet, niszcząc wszystkie wskazane cele powietrzne w różnych warunkach strzelań – od prostych stożków, do strzelań w warunkach zakłóceń.
Siły brygady w trakcie jej istnienia:
82. dywizjon dowodzenia OPK – Gryfice – 1968-2001
36. dywizjon rakietowy OPK – Dobra Szczecińska – 1968-1999
37. dywizjon rakietowy OPK – Glicko – 1968-1990
38. dywizjon rakietowy OPK – Bielkowo – 1968-2000
39. dywizjon rakietowy OPK – Czarnówek – 1968-2000
40. dywizjon rakietowy OPK – Kołczewo – 1969-2000
41. dywizjon rakietowy OPK – Mrzeżyno – 1969- obecnie w strukturach 78 prOP
42. dywizjon rakietowy OPK – Ustronie Morskie – 1969-1995
43. dywizjon rakietowy OPK – Dąbki – 1970-1995
66. dywizjon rakietowy OPK – Wicko Morskie – 1973-1990
67. dywizjon rakietowy OPK – Unieście – 1973-1995
70. dywizjon rakietowy OPK – Łunowo – 1974-200
71. dywizjon rakietowy OPK – Pobierowo – 1974- przeniesiony do Mrzeżyna do 78 pr OP
Zadaniem 26. Brygady Artylerii OPK była osłona przeciwlotnicza zachodniej części wybrzeża od Szczecina aż po Słupsk. Na jej wyposażeniu były rożnego rodzaju zestawy rakietowe, w początkach operowania brygada miała zestawy S-75M Wołchow (kod NATO SA-2 Guideline). W późniejszych latach pojawił się także zestaw S-200WE Wega (kod NATO SA-5 Gammon), który do dziś służy w dywizjonie w Mrzeżynie. W latach 1973-74 do brygady dołączyły dywizjony wyposażone w zestawy S-125M Newa (kod NATO SA-3 Goa).
71. dywizjon rakietowy Obrony Powietrznej Kraju od chwili powstania stacjonował w Pobierowie, utrzymując bliskie i serdeczne kontakty z władzami samorządowymi i społecznością lokalną Kamienia Pomorskiego, Rewala, Pobierowa itp. Od listopada 2003 roku miejscem stałej dyslokacji dywizjonu stało się Mrzeżyno, a jednostka w Pobierowie opuszczona. Na przestrzeni dziejów jednostki jej dowódcami byli:
1974-1976 – mjr Jan Gołębiewski
1976-1986 – ppłk Jan Winiarski
1986-1987 – ppłk Leszek Borowski
1987-1998 – ppłk Lech Ziółkowski
1998-2008 – ppłk Mirosław Maczan
Na podstawie Rozkazu Dowódcy Sił Powietrznych nr Z-0117 z dnia 30.05.2008 r., 71. dywizjon rakietowy OP został do końca 2008 r. rozformowany i z dniem 01.01.2009 r. włączony w struktury organizacyjne 78. pr OP jako 4 dywizjon ogniowy.
Po kilku latach od dyslokacji dywizjonu do Mrzeżyna oficjalnym właścicielem terenu po byłej jednostce wojskowej w Pobierowie została Gmina Rewal. 15 sierpnia 2005 r. podczas zorganizowanego w Pobierowie Święta Wojska Polskiego, Wójt Konstanty Tomasz Oświęcimski, po raz pierwszy zaprosił mieszkańców gminy, powiatu gryfickiego oraz turystów do zwiedzenia i zapoznania się z niedostępnym do tej pory terenem dawnej jednostki wojskowej. Zainteresowanie przerosło wówczas najśmielsze oczekiwania organizatorów. Niżej podpisany, oprowadzał po terenie i schronach 71. dywizjonu ogniowego artylerii rakietowej, grupę liczącą ponad 300 osób, zainteresowanych najnowszą historią Pomorza zachodniego.
Warto dodać, że jeden z programów w ramach cyklu Przewodnik Historyczny Bogusława Wołoszańskiego, zrealizował tu również znany redaktor historyczny Bogusław Wołoszański, który w lipcu 2014 r. odwiedził teren byłej jednostki wojskowej w Pobierowie oraz spotkał się z władzami Gminy Rewal. https://rewal.pl/boguslaw-wolaszanski-pobierowo/.
Dzisiaj na miejscu strefy ogniowej dawnego dywizjonu rakietowego wznosi się największy na wybrzeżu, luksusowy hotel z pokojami dla ponad 2 tys. gości.
Ale to już całkiem inna historia…
Film dot. jednostki w Pobierowie
Opracował :
Paweł Pawłowski
Źródła:
Wspomnienia mjr Jarosława Ejsmonta
Internet:
www.jednostki-wojskowe.pl
www.wria.pl
www.rewal.pl
