Wsiadając do pociągu Nadmorskiej Kolei Wąskotorowej na peronie w Niechorzu, w sposób niezamierzony przenosimy się w przeszłość, kiedy to podstawowym środkiem transportu nie był samochód osobowy, ale właśnie kolej. Oczami wyobraźni lub poprzez archiwalne fotografie, sięgamy do początków kolejnictwa wąskotorowego w Prusach. Wsłuchani w jednostajny turkot kół pociągu, cofamy zegar jaki wyznacza nam rytm codzienności.
Jedną z najważniejszych nowych form turystyki, które stają się urozmaiceniem dla turystów jest turystyka przemysłowa zwana też industrialną lub postindustrialną. Do najciekawszych propozycji oferty związanej z przemysłem, techniką i komunikacją należą obiekty, tabor i trasy kolejowe. Pośród wielu elementów znajdujących się w całej Polsce należy wymienić koleje wąskotorowe, które przez długi czas były nieco zapomnianym walorem turystycznym. Ostatnie lata to okres szczególnego zainteresowania miłośników kolei a także gmin, stowarzyszeń i lokalnych organizacji turystycznych. W poszukiwaniu nowych produktów turystycznych zwrócono uwagę na walory związane z komunikacją kolejową. Nie inaczej było na wybrzeżu rewalskim. W styczniu 2002 r. kolej wąskotorowa wraz z całą infrastrukturą na trasie Gryfice-Trzebiatów została przejęta przez władze samorządowe Gminy Rewal.
Historia nadmorskiej kolei wąskotorowej, wiąże się z gwałtownym rozwojem przemysłu w drugiej połowie XIX wieku. Wynalazki takie jak maszyna parowa a co za nią idzie kolej żelazna, wpłynęły zasadniczo na sposób komunikacji między ludźmi. Potrzeba przewozu różnorakich towarów znalazła odbicie w przygotowaniu gruntu pod przyszłe inwestycje kolejowe także na Pomorzu.
W wydaniu lokalnym, znalazła tu odbicie teza francuskiego inżyniera – Eugeniusza Flacheta zgłoszona w 1861 roku. Jego zdaniem wszystkie koleje: podmiejskie, lokalne i przemysłowe ze względów oszczędnościowych powinny być wąskotorowe. W 1878 roku na Światowej Wystawie Techniki w Paryżu francuski konstruktor Paul Dekauwill po raz pierwszy zaprezentował kolej o szerokości torów 0,60 m. Najpierw wypróbował on to rozwiązanie w gospodarstwie swojego ojca, gdzie plony buraków cukrowych, na podmokłych gruntach były wywożone właśnie za pomocą kolejki o wąskim rozstawie szyn.
Z uwagi na swoje znaczenie ekonomiczne – niskie koszty budowy i eksploatacji – kolej wąskotorowa wzbudziła duże zainteresowanie. W pierwszej kolejności jej budowę rozpoczęły władze wojskowe Francji i Prus, następnie władze cywilne w Prusach. Z końcem XIX wieku popularna stała się budowa tzw. kolei dojazdowych czy lokalnych. Stanowiły one uzupełnienie głównych magistralnych linii kolejowych, a z uwagi na kiepską infrastrukturę drogową w tamtym czasie przyczyniały się do znacznego rozwoju regionu.
W Prusach podstawą prawną do ich budowy była „Ustawa o kolejkach i bocznicach prywatnych” (Gesetz über Kleinbahnen und Privatenschlussbahnen) wydana przez Parlament Pruski w dniu 28 lipca 1892 roku. Ten akt prawny umożliwił budowę na terenie całego kraju niepaństwowych kolei dojazdowych. Tworząca się sieć kolei wąskotorowych miała się przyczynić do znacznego usprawnienia obsługi rolnictwa i leśnictwa oraz przemysłu rolno-spożywczego, a także stworzyć dogodniejsze warunki dla przemieszczania się ludności.
Decyzja o powstaniu kolei wąskotorowej w powiecie gryfickim zapadła już w marcu 1893 roku. Władze powiatu zdecydowały o zawiązaniu towarzystwa akcyjnego (Genosenschaft zum Bau einer Kleinbahne von Greifenberg bis Horst, przekształconą w 1895 roku w Greifenberger Kleinbahn Aktiegesellschaft), które przejęło dużą część kosztów związanych z inwestycją oraz nadzór nad nią, a przede wszystkim zdobywało fundusze na potrzeby budowy. Prace zostały zlecone spółce Lenz GmbH, która stała się najważniejszym udziałowcem i inwestorem. Po wielu rozważaniach zadecydowano, że linia będzie miała rozstaw 750 mm. Linię z Gryfic do Niechorza oddano do użytku w 1896 roku.
Pierwszy pociąg na dworzec czołowy w Niechorzu ( Gross Horst – dzisiaj Niechorze Latarnia ) wjechał 1 lipca 1896 r. rozpoczynając tym samym romantyczną historię kolei wąskotorowej w Gminie Rewal. W kwietniu 1901 roku podjęto decyzję o zmianie rozstawu kół z 0,75 m na 1,00 m na liniach Gryfice–Niechorze
Rosnące zapotrzebowanie na przewozy (także te osobowe) spowodowało, że linia kolejowa została przedłużona w 1912 roku na trasie Niechorze – Trzebiatów. 1 maja 1913 roku Niechorze wzbogaciło się o połączenie z Trzebiatowem przez Pogorzelicę oraz o kolejny, położony nad jeziorem i remontowany dziś okazały dworzec ( dawniej Horst Seebad ). Ciekawostką dla miłośników kolei jest fakt istnienia do 1947 roku przystanku kolejowego Horst Liebelose ( Lipia Łuża ) położonego 1 kilometr w kierunku wschodnim, przy dzisiejszej ulicy Wolskiej. Zachowało się lekkie wyniesienie terenu i równo posadzony szpaler drzew, będący wspomnieniem tegoż przystanku kolejowego.
Pierwszy dworzec kolejowy w Niechorzu zbudowano w latach 1895-1896 jako dworzec czołowy, końcowy przystanek linii z Gryfic do Niechorza. Był to nieduży budynek z mieszkaniem na piętrze dla pracowników kolei, wyposażony w rampę przeładunkową, magazyn ekspedycji towarów oraz poczekalnię i kasę biletową. Kiedy przedłużono linię kolejową z Niechorza do Trzebiatowa i wybudowano nowy dworzec bliżej centrum, stary – pierwszy niechorski dworzec pełnił rolę stacji towarowej. Tak też funkcjonował również krótko, po drugiej wojnie światowej. Kilka lat później położony na uboczu budynek został rozebrany. Współcześnie, tuż obok w ramach szeroko zakrojonej rewitalizacji linii nadmorskiej kolei wąskotorowej, zbudowano nowy dworzec o nazwie Niechorze Latarnia.
Kolejnym i najważniejszym budynkiem dworcowym był zbudowany w latach 1912-1913 okazały, bliźniaczy do rewalskiego, nowy dworzec kolejowy. Dwukondygnacyjny murowany budynek posiadał dwie dobudówki o konstrukcji ryglowej. W jednej z nich mieścił się magazyn spedycji towarów do której przylegała rampa. W drugiej, nieco później dostawionej dobudówce mieściła się kantyna dworcowa. Kondygnacja piętra umieszczona w dachu mansardowym posiadała okna z ozdobnymi okiennicami. Na piętrze umieszczono mieszkania dla pracowników kolei. Wschodni szczyt budynku wyróżniał się ozdobną konstrukcje szachulcową. Cały budynek dworca kolejowego w Niechorzu wraz z otoczeniem stwarzał bardzo przyjemne wrażenie. Uwieczniono go na wielu archiwalnych fotografiach dając nam idylliczny obraz przeszłości tego miejsca. Obecnie budynek dworca czeka gruntowny remont. Gmina Rewal pozyskała na ten cel ze środków programu Polski Ład ponad 8 mln zł. Już wkrótce rozpocznie się długo oczekiwana rewitalizacja tego miejsca, które jak widać na załączonych wizualizacjach stanie się wizytówką centrum Niechorza.
Idąc śladem niechorskiej kolejki wąskotorowej, należy jeszcze wspomnieć o niezachowanym do naszych czasów przystanku kolejowym Libelose, położonym na przedłużeniu dzisiejszej ul. Wolskiej. Był on użytkowany w latach 1913 – 1947. Jego nazwa Libelose odnosiła się także do współczesnej nazwy jeziora Liwia Łuża. Co bardziej dociekliwych miłośników kolejnictwa zachęcamy do odwiedzenia tego miejsca i odszukania w terenie reliktów dawnego przystanku przy wąskich torach.
Tuż za zabytkowym mostem kolejowo drogowym na kanale Liwskie Ujście, współcześnie zbudowano już nowy przystanek kolejowy o nazwie Pogorzelica Sandra ( od największego działającego w Gminie Rewal obiektu turystycznego Sandra Spa )
Historia toczy się dalej. Warto wsiąść do pociągu na wąskich szynach i poczuć ducha przeszłości.
Opracowanie Paweł Pawłowski
Literatura:
1. Eisenbahnen in Pommern ; Wolfram Baumer, Siegfrid Bufe
2. Koleje wąskotorowe w Polsce jako atrakcje turystyczne ; Paweł Różycki, Daniel Strzelczyk
3. Zarys historii kolei wąskotorowej obecnego powiatu gryfickiego ; Ewelina Kwiatkowska
4. https://kolejki.muzeum.szczecin.pl/ Paulina Zadrąg Osak
