12 marca 1945 r. w Niechorzu jak i na całym obszarze dzisiejszej Gminy Rewal zakończyły się walki toczone w ramach Operacji pomorskiej – operacji ofensywnej Armii Czerwonej i Wojska Polskiego przeprowadzonej w lutym i marcu 1945 roku na froncie wschodnim II wojny światowej. Jej celem, wykonywanej siłami 1. i 2. Frontu Białoruskiego, było rozbicie wojsk niemieckich na terenie Pomorza, które zagrażały siłom sowieckim na głównym, berlińskim kierunku operacyjnym. Druga wojna światowa trwała dalej, ale front przeszedł na zachód, a na wybrzeżu stanęły jednostki utrzymujące obronę przeciwdesantową oraz stabilizujące nasze kruche jeszcze władztwo nad tym obszarem.
W walkach brali udział żołnierze różnych narodowości. To ludzie, którzy szli na rozkaz. Niejednokrotnie mieli brzmiące po polsku nazwiska. 12 marca 1945 roku skończyła się tu władza nazistowskich Niemiec, ale polska jeszcze nie nastała. Trudno też mówić, że tego dnia Niechorze zostało „wyzwolone” z rąk niemieckich. Postępująca na zachód Armia Czerwona zajęła opuszczone przez Niemców miejscowości – Pogorzelicę, Niechorze, Rewal, Śliwin, Trzęsacz, Pustkowo i Pobierowo. Właśnie 12 marca 1945 r. zakończyły się na naszym terenie boje tzw. „wędrującego kotła” – grupy korpuśnej gen. Hansa von Tettau, która przebijała się wraz z uchodźcami cywilnymi na zachód. Niechorze, jak i cała współczesna Gmina Rewal, zostało zdobyte przez jednostki 7. Korpusu Kawalerii Gwardii Armii Czerwonej oraz 2. Warszawską Dywizję Piechoty i 13. Pułk Artylerii Pancernej Wojska Polskiego.
Z tej okazji w 1972 r. w Niechorzu postawiono pomnik upamiętniający wydarzenia z końca II wojny światowej. 11 listopada 2017 r. osłonięto nową tablicę z wygrawerowanymi literami: „Nasze miejsce na ziemi wyznacza los, dzieje tworzymy sami, pamięć o nas jest w sercach innych. W hołdzie wszystkim niechorskim osadnikom. Niechorze 2017.”
12 marca może być dla nas, współcześnie żyjących, dniem refleksji nad zmianą, która wiązała się z zajęciem Niechorza przez Armię Czerwoną, a co się z tym wiąże – przybyciem na wybrzeże polskiej ludności i rozpoczęciem całego procesu osiedleńczego. Data, o której mowa, nie jest początkiem masowej obecności Polaków na wybrzeżu, ale rozpoczęciem nowego etapu w historii Polski. A propos dyskusji nad obchodzonym do lat 90. XX w. „wyzwoleniem” poszczególnych miejscowości Pomorza Zachodniego, nie można odmówić takiemu nazewnictwu pewnych podstaw. W końcu teren Pomorza Zachodniego jest w swych korzeniach obszarem słowiańskim, z gruntu bardziej polskim niż niemieckim. Stąd można 12 marca 1945 r. określić „dniem przywrócenia Niechorza polskiej macierzy”. Ziściły się dawno deklamowane słowa poety: „a orły białe, lotem błyskawicy, opadną na dawnej Chrobrego granicy…”
12 marca 1945 r. nie jest datą, od której zaczyna się na tych terenach Polska, ale z pewnością to data kluczowa, wiążąca się z mitem założycielskim tej części Polski na Wybrzeżu Rewalskim.
Upamiętniając to wydarzenie w dniu dzisiejszym, Sołtys Niechorza Wojciech Pawluk vel Mikołajczuk wraz z Dyrektorem Muzeum Rybołówstwa Morskiego Martyną Smolnik złożyli wiązankę kwiatów pod pomnikiem poświęconym pierwszym osadnikom.
W nawiązaniu do tych historycznych wydarzeń, Wójt Gminy Rewal Konstanty Tomasz Oświęcimski zaprasza – w czwartek, 13 marca 2025 r. o godz. 17.00 – do Muzeum Rybołówstwa Morskiego w Niechorzu na „Dzień Osadnika”, podczas którego odbędzie się spotkanie ze Zbigniewem Rokitą – reporterem, redaktorem, dramaturgiem oraz autorem książek reporterskich, takich jak: „Odrzania. Podróż po Ziemiach Odzyskanych” (2023), „Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku” (wyróżnionej podwójną Nagrodą Literacką Nike) i „Królowie strzelców. Piłka w cieniu imperium” (2018).
Spotkanie poprowadzi mieszkaniec – dr Przemysław Łonyszyn, autor książek poświęconych osadnikom: „Sybiracy Gminy Rewal”, „Akcja 'Wisła’ we wspomnieniach mieszkańców”, „Nasze Niepodległe Niechorze” oraz dwóch tomów wspomnień „Rybacy – portret własny”.
Zapraszamy! Wstęp wolny.
